دستاوردهای بازیابی منابع آثار روایی برای حوزه‌های دیگر مطالعات حدیثی

نوع مقاله : مروری

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. (

چکیده

بازیابی منابع آثار روایی که از حوزه‌های نوین مطالعات حدیثی است، به شناسایی منابع موجود یا مفقود آثار روایی موجود اختصاص دارد. پژوهش‌های این حوزه اگر به صورت روش‌مند و دقیق صورت گیرد، فرآیندی جامع است که علاوه بر نتایج مستقیمی مانند: 1.یافتن منابع بی‌واسطه و باواسطه اثر روایی؛ 2.میزان احتمالی بهره‌مندی از هر کدام از منابع؛ 3.تعیین تعلق منابع اثر به هر کدام از دوره‌های حدیثی؛ 4.تشخیص میزان بهره‌مندی از آثار کهن و متقدم روایی؛ دستاوردهای جانبی فراوان و راه‌گشایی برای حوز‌ه‌های دیگر مطالعات حدیثی دارد. در این پژوهش، بر اساس بررسی و تحلیل مطالعاتی که تاکنون در حوزه بازیابی منابع آثار روایی صورت‌گرفته و ارائه نمونه‌هایی از این پژوهش‌ها، دوازده دستاورد مهم و متنوع شناسایی و معرفی شده است. این دستاوردها عبارتند از: 1.تاریخ‌گذاری احادیث؛ 2.بازسازی آثار از دست رفته؛ 3.آشنایی با شیوه‌های محدثان متقدّم در اخذ روایت از آثار حدیثی؛ 4.اصلاح اسانید؛ 5.کامل‌شدن طرق در فهرست‌ها؛ 6.گردآوری اطلاعات دقیق‌تر  درخصوص آثار روایی؛ 7.شناسایی طرق مورد اعتماد محدثان در سندهای پرتکرار؛ 8.آگاهی از نحوه تعامل حوزه‌های حدیثی با یکدیگر؛ 9.یافتن شواهد بیشتر در مکتوب‌ بودن منابع آثار روایی؛ 10.شناسایی موارد نقل شفاهی؛ 11.دستیابی به یافته‌های جدید در نتیجه تحلیل آماری و12. شناسایی سیر انتقال دانش حدیثی در میان محدثان.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Source Recognition's Achievements of Narrative Works for Other Fields of Hadith Studies

نویسندگان [English]

  • Aminah Haddadi 1
  • Nosret Nilsaz 2
1 . PhD of Qur'an and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Qur'an and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Sources recognition of narrative works, which is one of the new areas of hadith studies, is dedicated to identifying existing or missing sources of accessible narrative works. If the researches in this field are done methodically and systematically in a precise method, it would obtain a comprehensive process that, in addition to results such as finding direct and indirect sources of narrative work, the possible amount of benefit from a source, the belonging of the sources to hadith periods, and the degree of benefit from the early and later narrative works, has many other beneficial achievements for other areas of hadith studies. This research introduces twelve important and diverse achievements based on the review and analysis of the studies that have been conducted so far in the field of recognizing sources of narrative works, while exemplifying such studies. These achievements include dating hadiths, reconstructing lost works, finding methods of early hadith scholars in obtaining narrations from hadith works, correcting sanad, completing chains of transmitters in the lists (fihrist), gathering more detailed information about narrative works, identifying the methods trusted by hadith scholars in frequent sanads, knowing how the hadith schools interact with each other, finding more evidence in the written sources of narrative works, identifying cases of oral transmission, achieving new findings as a result of statistical analysis, and identifying the transmission course of hadith science among scholars.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sources Recogition of Narrative Works
  • Dating Hadiths
  • Reconstruction of Lost Works
  • Way (Tarῑq)
  • Hadith School
  1. ابن‌الغضائری، احمدبن‌حسین(1364 ق). رجال ابن‌الغضائری، قم: موسسه اسماعیلیان.
  2. اثباتی، اسماعیل و طباطبایی، سیدکاظم(1396). تبارشناسی منابع روایات اعتقادی الکافی، کتاب قیم، 7(17) صص265- 288.                                                                                          
  3. اثباتی، اسماعیل و طباطبایی، سیدکاظم(1393). جستاری در باب منابع داده‌های تاریخی کتاب الکافی، علوم حدیث، 19(1)، صص29- 52.        
  4. احسنی(1395). الامر فی توثیق سهلٍ سهلٌ، https://fa.mfeb.ir/zkrrejal48
  5. اردبیلی، محمدبن‌علی(1403). جامع الرواة و اراحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، چاپ اول، لبنان: دار الاضواء.
  6. استرآبادی، محمد­بن­علی(1422). منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، قم: مؤسسه آل البیت.
  7. اکبرنژاد، مهدی و دیگران(1392). شیوه کلینی در گزینش احادیث کافی، صحیفه مبین، ش53، صص 113- 130.
  8. باقری، حمید(1392). نگاهی به نقش و جایگاه مؤلفه‌های کتاب‌محور در ارزیابی حدیثی قدما در پرتو تحلیل فهرستی، علوم حدیث، 18(2)، صص3- 28.
  9. باقری، حمید(1394). حسن‌بن‌عباس حریش و کتاب انا انزلناه فی لیلة‌القدر وی؛ نمونه کتابی عرضه‌شده بر امام، حدیث‌­پژوهی، 7(13)، صص133- 166.
  10. باقری، حمید(1396). الکافی و روایات اسحاق‌بن‌محمد احمر نخعی؛ تلاشی برای شناسایی منبع کلینی در نقل روایات اسحاق­، علوم قرآن و حدیث، 49(1) 9- 28. DOI:10.22067/NAQHS.V0I0.55271
  11. برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد(1383 ق)، رجال برقی، تهران: دانشگاه تهران.
  12. پهلوان، منصور و دیگران(1396). بازسازی کتاب الحج معاویة­‌بن­­‌عمار و ارزیابی طرق روایات آن با تأکید بر احادیث زیارت، پژوهش‌‌­های قرآن و حدیث، 50(1)، صص33- 59.         DOI:10.22059/JQST.2017.211536.668689  
  13. حاتمی ­مهر، سمیرا و فرجامی، اعظم(1395). الگویابی اسناد کلینی به کتاب زرارة‌بن‌أعین، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 13(2)، صص119- 150.DOI:10.22051/TQH.2016.235
  14. حدادی، آمنه(1400). تحلیل انتقادی کارکرد حلقه مشترک در بازیابی منابع آثار روایی؛ مطالعه موردی کتاب الکافی، رساله دکتری، راهنما: نصرت نیل ساز، دانشگاه تربیت مدرس.
  15. حدادی، آمنه ؛ نیل ساز، نصرت؛ غروی نائینی، نهله ؛ رحمتی، محمد کاظم(1400)الف. تحلیل انتقادی روش سید محمدجواد شبیری در بازیابی منابع آثار روایی، مطالعات فهم حدیث، 8(15)، 133-154. DOI: 10.479/mfh.2021.2494
  16. حدادی، آمنه ؛ نیل ساز، نصرت؛ غروی نائینی، نهله ؛ رحمتی، محمد کاظم (1400) ب. تحلیل کارکرد حلقه مشترک در بازیابی منابع آثار روایی؛ مطالعه موردی روایات علی‌بن‌ابراهیم در الکافی، علوم قرآن و حدیث، 53(2) ،271- 293. DOI:10.22067/JQURAN.2021.61859.0
  17. حسینی شیرازی، سید علیرضا(1397). اعتبارسنجی احادیث شیعه؛ زیرساخت­ها، فرآیندها، پیامدها، چاپ اول، تهران: سمت.
  18. حلی، حسن‌بن‌داود(1383ق). کتاب الرجال، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  19. حلی، حسن‌بن‌یوسف(1411ق). خلاصَةُ الأقْوال فی معرفةِ أحْوالِ الرّجال قم: دارالذخائر.
  20. حمادی، عبدالرضا و حسینی، سید علیرضا(1393)، بازشناسی منابع کلینی در تدوین کافی، حدیثپژوهی، ش 6، صص 181- 206
  21. حمادی، عبدالرضا و حسینی، سید علیرضا 1396). کلینی و حوزه حدیثی قم، حدیث­ پژوهی، 9(17)، 125- 146.
  22. خدامیان آرانی، مهدی (1394). محدثان قدیم شیعه و تحلیل کتابشناسی حدیث، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، روش، تحلیل، نمونه، به کوشش: سیدمحمد عمادی حائری، قم: دارالحدیث.  
  23. خویی، ابوالقاسم، (1413ق). معجم رجال‌ ­الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، چاپ پنجم، بی جا: بی­نا.
  24. زعفرانی­زاد، سعید(1386)، سرچشمه­های متنی کهن، سیری در منابع تفسیر نعمانی، مطالعات قرآن و حدیث، سال اول، ش اول، صص 145- 162.
  25. سزگین، فواد(1380). تاریخ نگارش­های عربی، ترجمه موسسه نشر فهرستگان، ج1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  26. شبیری زنجانی، سید محمدجواد(1394). منابع نعمانی در غیبت، بازسازی متون کهن حدیث شیعه؛ روش، تحلیل، نمونه، قم: دارالحدیث، صص 379- 430.
  27. شیرازی، رضا و ملکی، محمود(1401). ارزیابی حدیث به روش تحلیل فهرستی؛ دیدگاه­ها و مبانی، مطالعات قرآن و حدیث، 15(2)، 25- 56.      DOI: 10.30497/QHS.2021.241215.3340
  28. شولر، گریگور(1393). شفاهی و مکتوب در نخستین سده های اسلامی، ترجمه نصرت نیل­ساز چاپ اول، تهران: حکمت.
  29. صدوق، محمدبن‌علی(1413ق). من لایحضره­الفقیه، تحقیق علی­اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  30. صفاریان همدانی، علیرضا و دیگران(1399). نظریه تحلیل فهرستی احادیث؛ چیستی و ابهامات، مطالعات فهم حدیث، 7(1)، 249- 271.
  31. طوسی، محمدبن‌حسن(1420ق). فهرست کتب الشیعة و اصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الاصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم: محقق طباطبایی.
  32. عمادی حائری، سید محمد(1394). محدثان قدیم شیعه و تحلیل کتابشناسی حدیث، بازسازی متون کهن حدیث شیعه؛ روش، تحلیل، نمونه، قم: دارالحدیث.
  33. عمادی حائری، سیدمحمد(1394). درنگی در منابع مکتوب الایضاح، بازسازی متون کهن حدیث شیعه؛ روش، تحلیل، نمونه، به کوشش: سیدمحمد عمادی حائری، ‌قم: دارالحدیث، صص431-446.
  34. عمادی حائری، سیدمحمد(1394). منابع نعمانی در غیبت، بازسازی متون کهن حدیث شیعه؛ روش، تحلیل، نمونه، به کوشش: سیدمحمد عمادی حائری، قم: دارالحدیث، صص 379- 430.
  35. غفوری­نژاد، محمد و معرفت، محمد(1396). تحلیل مصدرشناختی احادیث الغیبة شیخ طوسی، شیعه‌پژوهی در اسلام، 17(57)، 5- 28.
  36. قاسم ‌پور، محسن و مختاری هاشم‌آبادی، ابوطالب(1395). مبنای متن محورانه علامه مجلسی در انتخاب مصادر و احادیث بحارالانوار با تأکید بر احادیث ناظر بر امامت، علوم حدیث، 21(2)، 106- 137.
  37. قاسم‌‌پور، محسن و مختاری هاشم‌آبادی، ابوطالب (1396). مبانی اعتبارسنجی روایات بحارالانوار نزد علامه مجلسی، حدیث­پژوهی، 9(18)، 143- 164.
  38. قربانی، محمد(1394). اسناد پرتکرار نشانی از منابع مکتوب الکافی، حدیث حوزه، 5(10)، 113-136.
  39. کلینی، محمدین‌یعقوب(1407ق). الکافی، چاپ چهارم، به تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  40. مازندرانی حائری، محمدبن‌اسماعیل(1416ق). منتهی المقال فی احوال الرجال، قم: مؤسسه آل البیت.
  41. مددی، سید احمد(1394). گفتگو، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، روش، تحلیل، نمونه، به کوشش: سیدمحمد عمادی حائری، قم: دارالحدیث.
  42. مددی، سید احمد(1393). نگاهی به دریا، قم: موسسه کتاب­شناسی شیعه.
  43. معارف، مجید(1393). جوامع حدیثی اهل سنت، چاپ پنجم تهران: سمت.
  44. موتسکی، هارالد(1385). مصنف عبدالرزاق صنعانی؛ منبعی برای احادیث قرن نخست هجری، ترجمه شادی نفیسی، علوم حدیث، 11(2)، 95- 122.
  45. موتسکی، هارالد(1394). ارزیابی تاریخ­گذاری احادیث،، تاریخ­گذاری حدیث؛ روش­ها و نمونه­ها، به کوشش و ویرایش سیدعلی آقایی، تهران: حکمت.
  46. نجاشی، احمدبن‌علی(1407ق). رجال، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  47. نعمانی، محمدبن‌ابراهیم(1397ق). الغیبة، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق.
  48. نیل­ساز، نصرت(1393)الف. تبیین و ارزیابی نظریه سزگین درباره شناسایی بازسازی منابع جوامع روایی، پژوهش­های قرآن و حدیث، 47(2)، 321- 346.
  49. نیل­ساز، نصرت(1393)ب. خاورشناسان و ابن‌عباس، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    1. Tasseron, Ella Landau(2004). On The Reconstruction of the Lost Sources, Al-Qnatara, V.25 (1), pp. 45- 92