بازخوانی تفسیر آیه «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّر» در همخوانی با گرایش های تفسیری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران.

چکیده

اختلاف دیدگاه‌های تفسیری معلول عوامل متعددی است که بررسی فرآیند تفسیر می‌تواند نحوه اثرگذاری این عوامل را آشکار کند. هدف تحقیق حاضر، بازخوانی فرآیند تفسیر آیه «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّر» در همخوانی با یکی از این عوامل مهم یعنی گرایش‌های تفسیری است. روش پژوهش، تحلیلی و مبتنی بر توصیف و تبیین است: توصیف اقوال اولیه و فرآورده‌های تفسیری، سپس تبیین تنوع دیدگاه‌ها از طریق تحلیل نحوه تعامل مفسر با اقوال اولیه در پرتو گرایش‌ها. یافته‌های تحقیق نشان داد فرآورده‌های تفسیری در آیه ۴ مدثر شامل دو گونه تفسیر ظاهری است:‌ تطهیر حقیقی؛ تطهیر مجازی. تفاسیر در پرتو گرایش فقهی با پنهان کردن یا اولویت ندادن به طرح اقوال مخالف، تطهیر حقیقی را پذیرفته و بر تطهیر لباس با آب و حتی قید برای آمادگی نماز تأکید کرده‌‌اند در حالی که گرایش کلامی تنها در یک تفسیر بر فرآیند این آیه اثرگذار بوده است. گرایش‌های دیگر (متنی و تاریخی)‌ محصولات متفاوتی را در فرآیند خود پدید آورده‌اند. برخی تطهیر را مجازی (کوتاه کردن، بالاگرفتن) ‌و بعضی نیز هم تطهیر و هم ثیاب را مجازی و مراد آیه را دوری از آلودگی‌های باطنی دانسته‌اند. عده‌ای دیگر در دیدگاهی افزایشی قائل به تفسیر باطنی (تطهیر زنان) شده‌اند. نتیجه نهایی تحلیل فرآیند تفسیر نشان داد تا چه حدّ این فرآیند برای هر متن تفسیری منحصر به فرد است و چقدر ضرورت دارد بررسی‌های خردنگرتر و جزئی‌تر در فرآیند تفسیر صورت پذیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rereading the interpretation of the verse “Wa Thiyābaka Faṭah­hir” in accordance with the interpretative approaches

نویسنده [English]

  • Ensiyeh Asgari
Assistant Professor, Department of Qu'ran and Hadith Studies, Hazrat Masoumeh University, Qom, Iran.
چکیده [English]

The difference in interpretative views is the result of several factors, which the examination of the process of interpretation can reveal the effect of these factors. The purpose of the present research is to reread the process of exegesis of the verse “WaThiyābaka Faṭah­hir” in accordance with one of these important factors, i.e., exegetical approaches. The research method is analytical and based on description and explanation: description of primary sayings and interpretation products, then explaining the variety of views through analyzing the way the commentator interacts with primary sayings in the light of trends. The findings of the research showed that the interpretive products include two types of apparent interpretations: real purification; Virtual purification. Commentaries in the light of the jurisprudential approachs have accepted the true purification by hiding or not giving priority to the opposing sayings and emphasizing the purification of clothes with water and even the requirement to prepare for prayer. The theological approach influences the process of this verse in only one exegesis. Other approaches have created different products in their process. Some have considered purification figurative, and some have considered both purification and clothing figurative and the meaning of the verse is to avoid inner pollution. Some others, in an incremental view, have given the esoteric interpretation. The result of the analysis of the interpretation process showed to what extent this process is unique for each exegetic text and how much it is necessary to conduct more detailed investigations in the interpretation process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • process of interpretation
  • exegetic approaches
  • exegetical differences
  • verse 4 of muddath-thir
  • exegetical traditions
  1. قرآن کریم
  2. ابن اثیر، مبارک‌بن‌محمد(۱۳۶۷ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
  3. ابن ­بابویه،‌ محمدبن­علی(۱۳۶۲ش). الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
  4. ابن‌ ­تیمیه، احمدبن­عبدالحلیم(بی­تا). مقدمة فی أصول التفسیر، بیروت: دارمکتبه الحیاه.
  5. ابن­ جوزى، عبدالرحمن­بن­على(۱۴۲۲ق). زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
  6. ابن ­سعد، محمد(بی­تا). طبقات الکبری، بیروت: دارصادر.
  7. ابن ‏شهرآشوب، محمدبن­على(۱۳۶۹ق). متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار.
  8. ابن عبدالبر، یوسف­بن­عبدالله(۱۴۱۲ق). الاستیعاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل.
  9. ابن­ عربى، محمدبن­عبدالله(۱۴۰۸ق). احکام القرآن، بیروت: دارالجیل.
  10. ابن ­قتیبه، عبدالله­بن­مسلم(۱۴۱۱ق). تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  11. ابن ­قتیبه، عبدالله­بن­مسلم(۱۴۲۳ق). تأویل مشکل القرآن، تحقیق ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلیمه.
  12. ابوزید، نصر حامد(۱۳۸۰ش). مفهوم النص: دراسة فی علوم القرآن، ترجمه مرتضی کریمی­نیا، تهران: طرح نو.
  13. انصاری، مسعود(۱۳۷۷ش). «تفسیر قرآن»، بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن­پژوهی، تهران: دوستان ـ ناهید.
  14. ایازی، محمدعلی(۱۳۸۱ش). سیر تطور تفاسیر شیعه، رشت: کتاب مبین.
  15. بابایی، علی­اکبر(۱۳۹۰ش). تاریخ تفسیر قرآن، ج۱، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  16. بابایی، علی­اکبر(۱۳۹۹ش). تاریخ تفسیر قرآن، ج۲، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  17. بحرانی، سیدهاشم(۱۳۷۴ش). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثت.
  18. برقی، احمدبن­محمد بن­خالد(۱۳۷۱ش). المحاسن، تحقیق جلال­الدین محدث، قم: دارالکتب الاسلامیه.
  19. بقاعى، ابراهیم­بن­عمر(۱۴۲۷ق). نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  20. پاکتچی، احمد(۱۳۸۶ش). «احقاف: نمونه­ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر»،‌ صحیفه مبین، ش۲۸.
  21. پویازاده، اعظم و قهرمانی، احمد(۱۳۹۸ش). «تحلیل انتقادی مقاله «تفسیر از طبری تا ابن کثیر: معضلات توصیف گونه ادبی با استناد به داستان ابراهیم»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، دوره3، شماره ۳.
  22. تستری، سهل­بن­عبدالله(۱۴۲۳ق). تفسیر التسترى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  23. ثعالبى، عبدالرحمن­بن­محمد(۱۴۱۸ق). تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  24. جصاص، احمدبن­على(۱۴۰۵ق). احکام القرآن، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  25. جلیلی، هدایت(۱۳۹۰ش). پژوهش در تفسیرپژوهی قرآن، تهران: سخن.
  26. حاجی خلیفه، مصطفی­بن­عبدالله(بی­تا). کشف الظنون عن اسامی الکتاب و الفنون، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  27. حر عاملی، محمد بن حسن(۱۴۰۹). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: ‌مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام.
  28. حلی، حسن بن یوسف(۱۴۱۳ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن­زاده آملی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  29. حموی، یاقوت­بن­عبدالله(۱۴۱۴ق). معجم الأدباء، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  30. خضیری، محمدبن­عبدالله(۱۴۲۰ق). تفسیر التابعین، ریاض: دارالوطن.
  31. داودی، محمدبن­علی(بی­تا). طبقات المفسرین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  32. دروزه، محمدعزت(۱۴۲۱ق). التفسیر الحدیث: ترتیب سور حسب النزول،‌ بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  33. ذهبی، محمدحسین(بی­تا). التفسیر والمفسرون:‌ بحث تفصیلی عن نشأه التفسیر تطوره و ألوانه و مذاهبه، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  34. ربین، اری(۱۳۸۲ش). «رسول پوشانیده: تفسیر کلمات مزمل و مدثر»، ترجمه مرتضی کریمی­نیا، بینات، سال ۷ام، ش۲۷.
  35. زرکشی، محمدبن­عبدالله(۱۴۱۰ق). البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  36. زمخشری، محمودبن­عمر(۱۹۷۹م).‌ أساس البلاغه،‌ بیروت: دارصادر.
  37. زید بن علی(۱۴۱۲ق). تفسیر غریب القرآن، تحقیق حسن بن محمدتقی حکیم، بیروت: الدارالعالمیه.
  38. سبحانی یامچی، محمد؛ داوری چلقائی،‌ احد و محرمی،‌ فاطمه(۱۳۹۸ش). پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال ۵۲‌ام، ‌ش۱.
  39. سبزوارى، محمد(۱۴۰۶ق). الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  40. سعدى، عبدالرحمن(۱۴۰۸ق). تیسیر الکریم الرحمن فی تفیسر کلام المنان، بیروت: مکتبة النهضة العربیة.
  41. سمرقندى، نصربن­محمد(۱۴۱۶ق). تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دارالفکر.
  42. سید قطب(۱۴۲۵ق). فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
  43. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­بکر(۱۴۰۴ق). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه مرعشى نجفى.
  44. سیوطی،‌ عبدالرحمن بن ابی­بکر(۱۴۲۱ق). الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
  45. شاکر، محمدکاظم(۱۳۸۲ش).‌ مبانی و روش­های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  46. شریف رضى، محمد­بن­حسین. (۱۴۰۶ق)، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، بیروت: دارالأضواء.
  47. شریف مرتضی، على­بن­حسین(۱۴۳۱ش). تفسیر الشریف المرتضى المسمى (نفائس التأویل)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات..
  48. شوکانی، محمد(۱۴۱۴ق). فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
  49. صنعانى، عبدالرزاق‌بن­همام(۱۴۱۱ق). تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، بیروت: دارالمعرفه.
  50. طباطبایی، محمدحسین(۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
  51. طبرانى، سلیمان­بن­احمد(۲۰۰۸م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى)، اردن ـ اربد: دارالکتاب الثقافی.
  52. طبرسی، فضل بن حسن(۱۳۷۲ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ‌ناصرخسرو.
  53. طبری، ابوجعفرمحمدبن­جریر(۱۳۸۷ق). تاریخ ‏الطبری، تحقیق­محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
  54. طریحى، فخرالدین بن­محمد(۱۳۷۵ش). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  55. طنطاوى، محمدسید(۱۹۹۷م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: نهضة مصر.
  56. طوسی، محمدبن­حسن(۱۳۷۳ش). الرجال، قم: جامعه مدرسین.
  57. طیب، عبدالحسین(۱۳۶۹ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
  58. عبدالباقی، فؤاد(۱۳۸۵ش). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قم: نوید اسلام.
  59. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم(‌۱۳۸۷ش). ‌طبقات مفسرین شیعه، قم، نوید اسلام.
  60. فاضل مقداد، مقداد­بن­عبدالله(۱۳۷۳ش). کنز العرفان فى فقه القرآن، تهران: مرتضوى.
  61. فخر رازی، محمدبن­عمر(۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
  62. فراء، یحیى­بن­زیاد(۱۹۸۰م).‌ معانى القرآن، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  63. فضل الله، محمدحسین(۱۴۱۹ق). من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک.
  64. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب(۱۴۱۵ق). القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  65. قاسمى، جمال‏الدین(۱۴۱۸ق). تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  66. قمی، على بن ابراهیم(۱۳۶۳ش). تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
  67. کالدر، نورمن(۱۳۸۹ش). «تفسیر از طبری تا ابن­کثیر: معضلات توصیف گونه­ای ادبی با استناد به داستان ابراهیم»، ترجمه مهرداد عباسی، رهیافت­هایی به قرآن، ۱۶۳- ۲۱۷، تهران، حکمت.
  68. کلینی، محمدبن­یعقوب(۱۴۰۷ق).‌ الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  69. ماتریدى، محمد­بن­محمد(۱۴۲۶ق). تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  70. ماوردى، على­بن­محمد(بی­تا). النکت و العیون (تفسیر الماوردى)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  71. مجلسی، محمدباقر(۱۴۰۳ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  72. محمدزاده ارشد، خالید؛ نظری، علیرضا و میرحسینی، سیدمحمد(۱۴۰۱ق). «تحلیل دیدگاههای متن محورانه و انسجامی ابن‌عاشور تونسی در تفسیر «التحریر والتنویر»»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 19(2).
  73. مراغى، احمدمصطفى(بی­تا). تفسیر المراغى، بیروت: دارالفکر.
  74. مغنیه، محمدجواد(۱۴۲۴ق). التفسیر الکاشف، قم: دارالکتاب الإسلامی.
  75. مقاتل­بن­سلیمان(۱۴۲۳ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  76. مؤدب، سید رضا(۱۳۸۸ش).‌ مبانی تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.
  77. نیشابوری، نظام‌الاعرج حسن­بن­محم(۱۴۱۶ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  78. یزیدى، عبدالله­بن­یحیى(۱۴۰۵ق). غریب القرآن و تفسیره، بیروت: عالم الکتب.
  79. Gilliot Claude, 2002, “Exegesis of the quran: clasical and dedevial”, McAuliffe, Jane Dammen, ed., Encyclopaedia of the Qur’an, vol 2, (p99- 124), Leiden-Boston: Bill.